این مقاله سعی دارد با اشاره به اصلی ترین موارد و زمینه های مطرح شده در سخنرانیها و نوشته های حضرت امام در رابطه با دولت و حکومت اسلامی و تفکیک آنها به تبیین دیدگاهها و تئوریهای ایشان در این عرصه بپردازد.

هدف از تأسیس دولت اسلامی از دیدگاه امام دولت پهلوی دولتی غیرقانونی بود که نه از پایگاه مردمی برخوردار بود و نه مطابق با موازین حکومت اسلامی رفتار می کرد و این خود باعث می شد تا امام خمینی اولین مقصود سیاسی خودشان در جامعه را تأسیس دولت و حکومت اسلامی مطابق با آن نوع که توسط پیامبر(ص) و امام علی(ع) در حکومتشان بوجود آورده بودند، بدانند.

امام حکومتی مدنظرشان بود که اهم مقاصد و خواسته های مردمان مسلمان را برآورده کرده و به نیازهای آنان پاسخ گوید. در واقع حکومتی که آرزوی حضرت امام بود، حکومتی بود که پس از تأسیس شدن آن، مایه افتخار و مباهات مردم مسلمان ایران باشد و این حکومت نمونه ای باشد، برای نشان دادن حکومت صحیح به دیگر حکومتهای اسلامی و حتی امتهای غیراسلامی ممالک دیگر.

ساده زیستی یکی از اصلی ترین فاکتورهای مهم و از اهداف حضرت امام بود که آن را از طرز زندگی حضرت علی(ع) در هنگام حکومت پنج ساله حضرتش الگوبرداری نموده بودند و با استناد به چنین زندگانی بود که خواسته خودشان را مطرح می کردند و از شاه و عملکرد غیراسلامی او انتقاد می نمودند.

مهمترین مقصود و هدف حضرت امام از تشکیل حکومت اسلام، معرفی کردن حکومتی نمونه به جهان معاصر برای خروج بشریت از بن بستهای سیاسی ای بود که حکومتهای غیرقانونی و فاسد آنها، آگاهانه یا ناآگاهانه امتها را گرفتار ساخته بودند و مرتب اظهار امیدواری می کردند تا در آینده ای نزدیک این امر به وقوع بپیوندد و آنها بفهمند که حکومت اسلامی چه حکومت باارزشی است و مشخصه های یک حکومت صحیح چیست:

«...من امیدوارم که حکومت اسلامی در ایران تشکیل بشود و از مزایایی که در حکومت اسلام هست، بر بشر روشن بشود تا بشریت بفهمد که دین اسلام چه دینی است، و در روابط بین حکومت و ملتها چه روابطی است و در طرز اجرای عدالت چه نحوی است و شخص اول مملکت با رعیت چه جور فرقی دارد در زندگی...»

اگر چنانچه اسلام به آن طوری که هست پیاده بشود و اجرا بشود امید آن را داریم که تمام بشر در تحت لوای اسلام بیرون بیاید، تمام مکتبها شکست بخورد. مع الاسف نگذاشتند که اسلام را بشناسند مردم...»

امام خمینی نوعی حکومت اسلامی می خواستند، در کشور برقرار بشود که همه ارکان حکومتی آن، از شخص حاکم تا پایین ترین رده های مدیریتی و ریاستی آن، رفتار و زندگی و عملکردی شبیه به نظام خلافتی امام علی(ع) داشته باشند. هدف و منظور حاکمش از حکومت همان هدفی باشد که امام علی از بدست گرفتن حکومت از ابتدای بیعتشان با مردم مدنظرشان بود. وضع زندگی و معیشت او، حتی در زمان حکومت، از افراد طبقه سه پایین تر و با مردم و با همین طبقه فقرا هم درجه در زندگی بود.

دادرسی حاکم اسلام در حکومتی که مقصود و هدف حضرت امام بود می باید، با رۆسای جمهوری و حاکمان دیگر تفاوت داشته باشد

هدف حضرت امام از تشکیل حکومت اسلامی در این گفتارشان تبلور یافته است.

«...ما می خواهیم، یک حاکمی در همه ایران ـ اگر ان شاءالله موفق بشوند مسلمین ـ همه ممالک اسلامی یک حکومت باشد این جوری یک حکومت باشد که مال مردم را نخورد. یک حکومت باشد که برای قانون متواضع باشد؛ یعنی سر پیش قانون فرود بیاورد...»

برنامه های حکومت اسلامی طرحها و برنامه هایی که حضرت امام در اندیشه خودشان پس از تشکیل حکومت اسلامی و در بخشهای مختلف سیاسی، نظامی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی در نظر داشتند، در سخنرانیها و یا نوشته های ایشان منعکس شده است. برنامه پیشنهادی ایشان با اشراف کامل بر نقطه ضعفهای حاکمان و خلفای غاصب و غیرقانونی اسلامی در طول تاریخ و بخصوص حکومت پهلوی و مد نظر داشتن راهکارهایی خیرخواهانه که به سود مردم جامعه اسلامی و پیشرفت اسلام باشد بوده است.

استقلال و رسیدن به خودکفایی لازمة حکومت اسلامی، برای قطع وابستگی به اجانب از برنامه های دیگر امام بوده است. همچنین برنامه ها و سیاستهای خارجی و بین المللی نیز که ایشان بر آنها تأکید داشتند، نوعی خوار کردن و در تنگنا قرار دادن حتی قطع رابطه کردن با دولتهای معاند با اسلام و حکومت اسلامی بود.

از دیدگاه حضرت امام نشریات و نوشته های آنها هم باید، در راستای اسلام و آماده کردن مقدمات یک حکومت اسلامی باشد.

در جامعة اسلامی که آرمان و آرزوی حضرت امام به حساب می آمد، برنامه ها طی دو مرحله، هم استقلال و خودکفایی مملکت اسلامی و اختصاص یافتن سرمایه ها به مردم را شامل می شده است و هم مجموعه اقداماتی در درون تشکیلات این جامعه هم به لحاظ منابع انسانی که تصفیه درونی و پالایش نیروهایش می خوانیم و هم به لحاظ منابع و امکانات مالی، جهت انجام اصلاحات تشکیلاتی به طور همه جانبه مدنظر بوده است.

آفات دولت اسلامی و موانع تشكیل آن

در نظر امام یكی از آفت‌هایی كه دولت اسلامی را تهدید می‌كند، مناقشات میان گروهها و احزاب مختلفی است كه در راه تشكیل حكومت اسلامی تلاش می‌كنند. به همین دلیل به فرمان ایشان، این احزاب و گروهها باید تلاش كنند تا بدور از مناقشات گروهی خود و حزبی، ملت را تا رسیدن به هدف عالی، یعنی تشكیل حكومت اسلامی هدایت كنند.

دستهای ناپاك و عقلهای ناقص یا ضعیف نیز ممكن است، بر سر راه تشكیل یا تداوم حكومت اسلامی قرار گرفته و مانع تحقق آرمان ملت در راه تشكیل شدن یا ادامه یافتن و یا كند شدن حركت جامعه به سمت تشكیل دولت ناب اسلامی گردد. همانطور كه به قول حضرت امام همین عوامل بعد از رسول الله و در صدر اسلام موجب انحراف جامعه اسلامی و دور كردن آن از بستر صددرصد اسلامی خویش شدند.

یكی دیگر از آفتهای فكری كه خطر بزرگ داخلی از دیدگاه امام محسوب می‌شود و همین نقیصه فكری و تفسیری از اسلام، باعث رخنه استعمار و ضربه زدن به دولت و یا مانع‌تراشی عمده بر سر راه تشكیل دولت می‌گردد:

 «...تصور نادرستی كه از اسلام در اذهان عامه بوجود آورده و شكل ناقصی كه در حوزه‌های علمیه عرضه می‌شود، برای این منظور است كه خاصیت انقلابی و حیاتی اسلامی را از آن بگیرند و نگذارند، مسلمانان در كوشش و جنبش و نهضت باشند؛ آزادیخواه باشند، دنبال اجرای احكام باشند حكومتی بوجود بیاورند كه سعادتشان را تأمین كند...»

همان‌طور كه اشاره شد حضرت امام در سخنرانی‌های خود مۆكداً به تبیین آفت‌های اندیشه انحرافی در درون جامعه اسلامی و هشدار دادن نسبت به خطرات آن می‌پردازند.

ویژگی های حکومت اسلامی

الف) از دیدگاه امام خمینی سلام‌الله‌علیه یکی از ویژگی های اساسی حکومت اسلامی

این است که در آن حاکمیت مطلق و انحصاری از آنِ خداوند است. در حکومت اسلامی حاکمیت مطلقه از آنِ خداوند به مثابه (سلطان حقیقی) است.

ب) علاوه بر آن, قانون حاکم بر حکومت اسلامی منحصراً قانون الهی است:

حاکمیت منحصر به خداست و قانون, فرمان و حکم خداست. قانون اسلام, یا فرمان خدا, برهمه افراد در دولت اسلامی حکومت تام دارد. همه افراد, از رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم گرفته تا خلفای آن حضرت و سایر افراد, تا ابد تابع قانون هستند: همان قانونی که از طرف خدای تبارک و تعالی نازل شده و در لسان قرآن و نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم بیان شده است.

ج) با عنایت به این که احکام اسلامی, اعم از قوانین اقتصادی و سیاسی و حقوقی, تا روز قیامت باقی و لازم الاجراست.

و نظر به این که: اجرای احکام الهی جز از رهگذر برپایی حکومت اسلامی امکان پذیر نیست. خداوند برای ابلاغ و اجرای احکام اسلام, رسول خود پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم را به عنوان جانشین خود بر زمین منصوب و عهده دار سرپرستی و ولایت حکومت اسلامی کرده است.

پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نیز امام علی علیه‌السلام و فرزندان معصوم او را تا زمان غیبت به امامت و زمامداری امت اسلامی منصوب نموده است.

د) در زمان غیبت امام معصوم (عج))

بنا به تشخیص عقل و راهنمایی نقل, تداوم حکومت و ولایت اسلامی امری ضروری است.

بنابراین در زمان غیبت امام معصوم(عج)احکام الهی نمی بایست معطل بماند و اجرا نشود, بلکه:امروز و همیشه وجود(ولی امر) (زمامدار اسلامی), یعنی حاکمی که قیّم و برپا نگهدارنده نظم و قانون اسلام باشد, ضرورت دارد, وجود حاکمی که مانع تجاوزها و ستمگری ها و تعدی به حقوق دیگران باشد.

------------------

منابع :

1- مقاله حکومت اسلامى و رهبرى آن از نظر امام خمینى(ره) نویسنده:سید محسن شیخ الاسلامى

2- حوزه